TP Hồ Chí Minh đóng góp quan trọng vào phát triển công nghiệp của cả nước

TP Hồ Chí Minh là đô thị đặc biệt, một trung tâm lớn về kinh tế, tài chính,

thương mại, văn hóa, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, giáo dục

đào tạo của Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước. (Ảnh: Phạm Nguyễn)

Ngành công nghiệp TP Hồ Chí Minh có vị trí, vai trò quan trọng

TP Hồ Chí Minh là một trong những trung tâm lớn về công nghiệp, đóng góp quan trọng vào phát triển công nghiệp của cả nước. Công nghiệp có vị trí, vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của TP (chiếm khoảng 18% GRDP). Thời gian qua, lĩnh vực công nghiệp nhận được sự quan tâm chỉ đạo sâu sát của lãnh đạo TP nên các chính sách, các giải pháp phát triển công nghiệp - công nghiệp hỗ trợ được điều chỉnh ngày càng thiết thực và phù hợp với thực tiễn phát triển của các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc tập trung nguồn lực triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp về phát triển công nghiệp - công nghiệp hỗ trợ đã đem lại những kết quả nhất định, góp phần thúc đẩy sự phát triển công nghiệp TP.

Trong giai đoạn từ 2016 đến nay, với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế TP, ngành công nghiệp đã có những bước phát triển mạnh và vững chắc. Tốc độ tăng trưởng (IIP) của ngành công nghiệp đạt trung bình 7,83% trong giai đoạn 2015 - 2020; cơ cấu giá trị gia tăng (VA) 4 ngành công nghiệp trọng yếu trong toàn ngành công nghiệp tăng từ 52,8% năm 2016 lên 55,82% vào năm 2020. TP đã ban hành danh mục, xây dựng chính sách phát triển nhóm sản phẩm công nghiệp chủ lực, bước đầu đã hình thành được mạng lưới các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, tham gia ngày càng nhiều vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Khu Công nghệ cao TP Hồ Chí Minh (được thành lập vào năm 2002) đã phát triển mạnh mẽ sau hơn 20 năm đi vào hoạt động, “là một khu kinh tế - kỹ thuật được xây dựng và phát triển trên cơ sở công nghệ cao, có tính chất đặc biệt nhằm tập trung thu hút đầu tư nước ngoài, đồng thời huy động các nguồn lực trong nước về khoa học và công nghệ cao, hình thành một lực lượng sản xuất hiện đại, kết hợp có hiệu quả giữa sản xuất kinh doanh với nghiên cứu, tiếp thu, chuyển giao, phát triển công nghệ cao và đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho công nghiệp công nghệ cao, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, tạo động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” (1). Kim ngạch xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao tăng dần hằng năm, năm 2021 đạt 20,9 tỷ USD (chiếm gần 52% kim ngạch xuất khẩu TP Hồ Chí Minh), năm 2022, kim ngạch xuất khẩu đạt 23 tỷ USD, là hạt nhân thúc đẩy sự phát triển của Khu Đô thị Sáng tạo tương tác cao phía Đông thành phố, là nơi cung cấp và nuôi dưỡng những ý tưởng khoa học và công nghệ, thu hút vốn, công nghệ, nhân lực công nghệ cao trong và ngoài nước, thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khu Công nghệ cao TP đã góp phần quan trọng trong thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố qua các nhiệm kỳ - chuyển dịch cơ cấu kinh tế nâng cao chất lượng tăng trưởng theo hướng công nghiệp công nghệ cao, đồng thời đã góp phần quan trọng trong công tác xây dựng thể chế về hoạt động công nghệ cao, Khu Công nghệ cao và được đánh giá là Khu Công nghệ cao thành công nhất trong các Khu Công nghệ cao quốc gia.

TP Hồ Chí Minh là địa phương tiên phong của cả nước trong việc triển khai xây dựng các khu chế xuất, khu công nghiệp. Đến nay, TP có 3 khu chế xuất và 14 khu công nghiệp đã đi vào hoạt động với tổng diện tích 3.900 ha, tỷ lệ lấp đầy đạt trên 80%. Các khu chế xuất, khu công nghiệp TP về cơ bản đã đáp ứng yêu cầu đặt ra về mục tiêu thu hút vốn đầu tư, phát triển sản xuất công nghiệp, giải quyết việc làm, du nhập kỹ thuật và kinh nghiệm quản lý tiên tiến, nâng cao giá trị xuất khẩu, từng bước tham gia vào mạng lưới sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu, đóng góp đáng kể vào ngân sách nhà nước, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội của TP. Lũy kế đến tháng 10/2022, các khu chế xuất, khu công nghiệp đã thu hút được 1.674 dự án còn hiệu lực với tổng vốn đầu tư đăng ký 12,5 tỷ USD, trong đó vốn đầu tư nước ngoài chiếm tỷ trọng 45%; bình quân hàng năm các khu chế xuất, khu công nghiệp thu hút hơn 260 triệu USD vốn đầu tư nước ngoài, chiếm tỷ trọng 58% vốn đầu tư nước ngoài của TP trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp (2).

Các ngành công nghiệp TP Hồ Chí Minh có thế mạnh gồm: (i) Sản xuất, chế biến thực phẩm; (ii) Sản xuất đồ uống; (iii) Sản xuất hoá chất và sản phẩm hoá chất; (iv) Sản xuất sản phẩm từ cao su và plastic; (v) Sản xuất trang phục; (vi) Sản xuất thiết bị điện; (vii) Sản xuất máy móc, thiết bị chưa được phân vào đâu; (vii) Sản xuất thuốc, hoá dược và dược liệu.

Đối với 4 ngành công nghiệp trọng yếu (cơ khí; điện tử - công nghệ thông tin; hóa dược - cao su nhựa; chế biến lương thực - thực phẩm) có ý nghĩa quan trọng trong tăng trưởng các ngành sản xuất công nghiệp, đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, giúp nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh, giá trị gia tăng, góp phần tăng tỷ trọng đóng góp của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo trong toàn ngành công nghiệp. Theo báo cáo mới nhất của Sở Công thương TP Hồ Chí Minh, chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tháng 4/2023 ước tăng 3% so với tháng trước, và tăng 8,09% so với tháng cùng kỳ năm 2022. Lũy kế 4 tháng năm 2023, IIP toàn ngành công nghiệp ước tăng 1,4% (cùng kỳ tăng 2,6%). Công nghiệp TP ghi nhận sự tăng trưởng tích cực của 4 nhóm ngành công nghiệp trọng điểm, tiếp tục duy trì, khẳng định vị trí là ngành chủ đạo, có chỉ số sản xuất công nghiệp tăng cao hơn so với chỉ số chung của toàn ngành, IIP 4 nhóm ngành trọng điểm 04 tháng đầu năm 2023 ước tăng 4,3% so với cùng kỳ (cùng kỳ tăng 6%).

Đối với ngành công nghiệp hỗ trợ có ý nghĩa quan trọng đối với chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, giúp nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh, giá trị gia tăng, góp phần tăng tỷ trọng đóng góp của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo trong toàn ngành công nghiệp. TP đã xác định công nghiệp hỗ trợ là lĩnh vực ưu tiên cần tập trung phát triển. Chính vì vậy, từ Đại hội X đến nay, Thành ủy và UBND TP đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo triển khai rất nhiều giải pháp phát triển công nghiệp hỗ trợ như: Thành lập Ban Chỉ đạo phát triển công nghiệp hỗ trợ TP; thành lập Trung tâm phát triển công nghiệp hỗ trợ Thành phố trực thuộc Sở Công thương; xây dựng Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn TP; tổ chức kết nối cung cầu sản phẩm công nghiệp hỗ trợ; hỗ trợ đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, kích cầu đầu tư, hỗ trợ lãi suất cho các doanh nghiệp... Các giải pháp trên đã góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ cũng như tạo điều kiện tham gia hiệu quả chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị toàn cầu.

4 ngành công nghiệp trọng yếu phát triển chưa tương xứng với tiềm năng

Tuy nhiên, trong thời gian qua, sản xuất công nghiệp nói chung và 4 ngành công nghiệp trọng yếu nói riêng phát triển chưa tương xứng với tiềm năng của Thành phố. Phần lớn doanh nghiệp sản xuất còn phụ thuộc khá lớn vào nguyên phụ liệu nhập khẩu, còn hạn chế về thiết bị, công nghệ, giá thành, sức cạnh tranh và hàm lượng giá trị gia tăng trong sản phẩm, hàng hóa vẫn còn chưa cao. Tỷ trọng công nghiệp TP Hồ Chí Minh trong cơ cấu công nghiệp cả nước có xu hướng giảm dần. Năm 2010 công nghiệp TP Hồ Chí Minh chiếm 15,38% giá trị tăng thêm ngành công nghiệp cả nước, đến năm 2021 chỉ còn chiếm 8,7%, giảm 6,68 điểm phần trăm so với năm 2010. Việc giảm tỷ trọng trong cơ cấu công nghiệp cả nước thời kỳ 2011 - 2021 gắn liền với tốc độ tăng trưởng công nghiệp TP chậm hơn tốc độ tăng trưởng công nghiệp cả nước.

Giai đoạn 2011 - 2015 công nghiệp TP tăng trưởng bình quân 5,87%/năm trong khi đó công nghiệp cả nước tăng bình quân 7,39%. Giai đoạn 2016 - 2021 công nghiệp TP tăng trưởng 2,67%/năm, công nghiệp cả nước tăng trưởng 6,8%/năm, cả thời kỳ 2011 - 2021 công nghiệp TP chỉ tăng 4,11%, công nghiệp cả nước tăng bình quân 7,07%/năm. Đặc biệt, năm 2021 công nghiệp TP giảm sâu trong khi cả nước tăng trưởng 4,47%/năm (3) .

Năm 2022, đặc biệt trong quý I/2023, do tình hình diễn biến phức tạp, ảnh hưởng khá toàn diện lên hoạt động của doanh nghiệp trên nhiều lĩnh vực. Bên cạnh những tín hiệu tích cực trong kinh doanh, cộng đồng doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố cũng đang đối mặt với khá nhiệu khó khăn nhất định. Theo Hiệp hội doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh, hiện có một số ngành đang gặp khó khăn nghiêm trọng. Trước hết là ngành mỹ nghệ chế biến gỗ, đơn hàng sụt giảm nghiêm trọng, hoạt động cầm chừng, nhất là các doanh nghiệp nội địa (gỗ dăm và viên nén tăng nhưng chủ yếu do doanh nghiệp nước ngoài và doanh nghiệp FDI). Thực tế ghi nhận cho thấy, chỉ có 10% doanh nghiệp còn 50% đơn hàng, có 50% doanh nghiệp còn 30-40% đơn hàng, các doanh nghiệp còn lại là không có đơn hàng. Do đó, hàng tồn kho tăng cao, thiếu dòng tiền..

TP Hồ Chí Minh cũng là địa phương chiếm tỷ trọng thấp về cả số lượng và diện tích khu công nghiệp được quy hoạch so với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước. Tính liên kết giữa doanh nghiệp sản xuất công nghiệp các ngành, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước với các nhà sản xuất sản phẩm hoàn chỉnh, các doanh nghiệp FDI còn hạn chế.

Tập trung phát triển công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp xanh

Thực trạng phát triển công nghiệp TP Hồ Chí Minh trong thời gian qua đặt ra yêu cầu về định hướng phát triển công nghiệp TP trong thời gian tới, đặc biệt là các ngành công nghiệp trọng yếu. Theo đó, cần tập trung thực hiện các nhiệm vụ sau:

- Tập trung phát triển công nghiệp theo chiều sâu, nhất là những ngành, lĩnh vực, những công đoạn có hàm lượng khoa học - công nghệ, giá trị gia tăng cao dựa trên nền tảng công nghiệp công nghệ cao và kinh tế số; đẩy mạnh phát triển công nghiệp hỗ trợ; tiếp tục phát triển 4 ngành công nghiệp trọng yếu. Xây dựng mới các khu công nghiệp có chất lượng và tính cạnh tranh cao, phù hợp với các doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao và hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, xây dựng khu công viên khoa học và công nghệ, từng bước chuyển đổi các khu công nghiệp, khu chế xuất theo hướng khu công nghiệp ứng dụng công nghệ cao; nhân rộng mô hình khu công nghệ cao. Chuyển dịch cơ cấu nội ngành công nghiệp theo hướng tự động hóa, quy trình sản xuất thông minh và sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo (4).

- Triển khai thực hiện có hiệu quả Đề án “Phát triển hạ tầng công nghiệp TP Hồ Chí Minh giai đoạn 2020 - 2045 và Kế hoạch triển khai giai đoạn 2020 - 2025” đã được xác lập tại Đại hội đại biểu Đảng bộ TP lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025. Cụ thể là tập trung phát triển hạ tầng công nghiệp theo định hướng phối hợp liên kết phát triển và phát huy vai trò, vị thế vùng TP Hồ Chí Minh; Cải tạo nâng cấp phát triển hạ tầng công nghiệp gắn với cải tạo chỉnh trang và chuyển đổi hình thái đô thị; Phát triển hạ tầng công nghiệp gắn với chuyển đổi cơ cấu kinh tế sang dịch vụ, phát triển đô thị bền vững và tận dụng thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Trong giai đoạn 2020 - 2025, tập trung xây dựng hệ thống hạ tầng liên kết vùng; đầu tư, hoàn thiện cơ sở hạ tầng trong các khu công nghiệp và cải tạo nâng cấp các khu công nghiệp hiện hữu gắn với cải tạo chỉnh trang, chuyển đổi đô thị, với đầu tư phát triển hệ thống hạ tầng đô thị. Giai đoạn 2025 - 2045, đầu tư xây dựng hạ tầng kết nối phát trển vùng đô thị TP Hồ Chí Minh; đầu tư phát triển hạ tầng dịch vụ tích hợp, khai thác và phát huy thế mạnh vị thế vùng đô thị và phát triển kinh tế biển; xây dựng chiến lược phát triển đô thị gắn liền với định hướng chuyển đổi cơ cấu kinh tế và chuyển đổi hình thái đô thị.

- Triển khai thực hiện Nghị quyết số 31-NQ/TW của Bộ Chính trị: Cơ cấu lại tổng thể kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng dựa trên nền tảng kinh tế tri thức, ứng dụng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và năng suất lao động cao. Quy hoạch, chuyển đổi mô hình các khu công nghệ cao, khu công nghiệp, khu chế xuất theo hướng phát triển công nghệ cao, sáng tạo, kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn; lựa chọn các sản phẩm và công đoạn có giá trị gia tăng cao tham gia chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu. Phát triển công nghiệp theo chiều sâu, ưu tiên các ngành và sản phẩm ứng dụng công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường. Phát triển đô thị TPHCM theo hướng đa trung tâm, kết nối vùng, đô thị xanh, đô thị thông minh (5).

- Tập trung khai thác những tiềm năng và lợi thế của TP vào phát triển công nghiệp với vai trò là trung tâm khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của cả nước, khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai, nguồn nhân lực trình độ cao, ứng dụng những thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả các ngành, sản phẩm công nghiệp. Tập trung phát triển công nghiệp Thành phố theo hướng công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp xanh. Đồng thời, phát triển công nghiệp TP gắn kết chặt chẽ với vùng Đông Nam bộ, vùng đồng bằng sông Cửu Long và cả nước.

- Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Nâng cao chỉ số cạnh tranh cấp tỉnh, tạo môi trường đầu tư, sản xuất kinh doanh công nghiệp thuận lợi, ổn định, minh bạch. Đẩy mạnh số hóa các thủ tục hành chính. Nâng cao hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (chỉ số PAPI). Thu hút đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, cả về nhà đầu tư và lĩnh vực sản xuất công nghiệp. Trong đó tập trung vào các lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp ứng dụng công nghệ cao, các dự án có giá trị gia tăng và tác động lan tỏa cao. Hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh chuyển đổi số, tự động hóa và xanh hóa hoạt động sản xuất, tận dụng tốt các thành tựu của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Phát triển hệ thống các dịch vụ hỗ trợ sản xuất công nghiệp, nhất là sản xuất công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Đẩy mạnh thực hiện các giải pháp tháo gỡ khó khăn và hỗ trợ doanh nghiệp công nghiệp.

- Phát triển công nghiệp TP Hồ Chí Minh dựa trên 4 trụ cột chính, gồm phát triển công nghiệp công nghệ cao, sản xuất sản phẩm công nghệ cao; nghiên cứu phát triển và đổi mới sáng tạo; sản xuất thông minh; liên kết vùng. Ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ cao (điện tử, sản xuất chip bán dẫn, công nghiệp sinh học, sản xuất robot, thiết bị thông minh, hệ thống nano...), công nghệ số, công nghệ mới; sản xuất phần mềm, dịch vụ công nghệ thông tin. Phát triển các ngành, sản phẩm công nghiệp TP có lợi thế so với các địa phương khác trong cả nước, bao gồm công nghiệp sản xuất, chế biến thực phẩm; sản xuất đồ uống; sản xuất thiết bị điện; sản xuất hóa chất và sản phẩm hóa chất; sản xuất sản phẩm từ cao su và plastic. Đây là những ngành, sản phẩm TP có tiềm năng và lợi thế so với các địa phương khác trong cả nước./.